ΖετΟνι: Πριν μας έρθει το ποίημα του Κ. Βάρναλη, στην ανακοίνωση και μόνο του τίτλου του ποιήματος, έκανα τη σκέψη ότι μας περίμενε πάλι κάτι βαρετό. Διαβάζοντάς το και αναλύοντάς το όμως στην τάξη ένιωσα και κατάλαβα ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ποίημα γιατί προσεγγίζει το θείο δράμα από μια άλλη σκοπιά πιο ανθρώπινη.
George, the a.b. boy: Και η σκοπιά του δημοτικού τραγουδιού είναι πιο ανθρώπινη γιατί "βλέπει" τη σταύρωση του Χριστού μέσα από το μαρτύριό του, καθώς μιλάει για το "πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο", για τον "γυμνό τον ανεμομαλλιάρη"...
John Selal: ..."όπου φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι"...Αλλά και η αντίδραση της Παναγίας είναι στα ανθρώπινα μέτρα, και όχι όπως την έχουμε συνηθίσει ως θαυματουργή κλπ. Γκρεμό σκέφτεται να γκρεμιστεί και μαχαίρι δίκοπο να δώσει στην καρδιά της!
Έλενα, "το καθαρματάκι": Γι' αυτό και είναι μεγάλη η συγκίνηση που νιώθουμε και από τα δυο ποιήματα, γιατί και τα δύο μιλούν για έναν πέρα για πέρα άδικο και απάνθρωπο θάνατο που κανείς δεν θα τον άντεχε. Εδώ πρέπει να πάρουμε υπόψη μας τη θεϊκή ιδιότητα του Χριστού που και στα δυο ποιήματα αποσιωπάται...
Δάφνη Ντουμίδου: Τι άραγε να σημαίνει ο τελευταίος στίχος "...Τριάντα χρόνια παιδί μου δε σ' έμαθα ακόμα!"; Ρωτάω, γιατί νομίζω εδώ βρίσκεται η απάντηση στο πιθανό ερώτημα που θα μπορούσε κάποιος να κάνει για το πώς αντέχεται τόσος πόνος. Αν ο Χριστός δεν είχε σαν αποστολή του τη δημιουργία και τη διάδοση μιας νέας, για την εποχή του, θρησκείας, του Χριστιανισμού, ίσως να μην υπέμενε αυτά τα μαρτύρια και ν΄ακολουθούσε μια κοινή ανθρώπινη μοίρα όπως την φαντάζεται η μητέρα του όταν όλα έχουν τελειώσει.
Catherine Cross: Με δουλειά, γάμο, οικογένεια όπου αυτήν την ανθρώπινη ζωή που θα την έκλεινε ένας θάνατος "μέλι", ένας θάνατος γλυκός μιας και θα συνοδευότανε με "πολλή φύτρα...τέκνα κι αγγόνια", όλα αποκαταστημένα με "...κοπάδι, χωράφι κι αμπέλι...", ακόμα και με "τ' αργαστήρι εκεινού, που την τέχνη σου θέλει".
George Catcha: Όλα αυτά συμβαίνουν την άνοιξη που μόνο στο ποίημα του Κ. Βάρναλη τονίζεται ιδιαίτερα, ενώ στο δημοτικό τραγούδι "Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα..."
Nick Pepper: Ναι, στο δημοτικό τραγούδι "...όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται..."
NicK, "ο περιπλοκισμένος": ...ενώ στο ποίημα του Βάρναλη "...ξεφαντώνουν τ' αηδόνια στα γύρο περβόλια,/ λεϊμονιάς σε κυκλώνει λεπτή μοσκοβόλια..." θυμίζοντας τους στίχους του άλλου δημοτικού τραγουδιού για τον Αθανάσιο Διάκο "για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει..."
ΖετΟνι: Και από την αντίθεση με την άνοιξη ίσως να αυξάνει και η συγκίνηση του ποιήματος...
Όλιβ Στεργίου: ...που εγώ παιδιά, λέω, ότι διαβάζοντας το ποίημα, αναρωτιέμαι δηλαδή, μπορεί άραγε κανείς να νιώσει το δράμα της Παναγίας, να συγκινηθεί δηλαδή βαθιά μέσα του; Εγώ δεν μπορώ να νιώσω κάτι απ' αυτό το δράμα, αφού δεν έχω γίνει ακόμα μάνα...
Περιορίζομαι λοιπόν στις διαφορές και στις ομοιότητες ανάμεσα στα δύο ποιήματα: Στο δημοτικό τραγούδι, η δράση γίνεται μέσα στην εβδομάδα των Παθών με τελευταία εικόνα την Παναγία μπροστά στον σταυρό με τον σταυρωμένο Χριστό, που ακόμα δεν έχει πεθάνει. Ενώ στο ποίημα όλα έχουν τελειώσει, όπως είπε και η Δάφνη, και πιθανόν η Παναγία βρίσκεται μπροστά στον τάφο του γιού της και μονολογεί, κάποια μέρα από τις τρεις που ο Χριστός έμεινε θαμμένος εκεί, πριν την ανάστασή του. Ομοιότητα και για τα δύο ποιήματα είναι, θα μπορούσε κανείς να πει, η γλώσσα που σήμερα δεν χρησιμοποιούμε.
Έλπη: Και για μεν το δημοτικό τραγούδι το ότι η γλώσσα του είναι διαφορετική από αυτή μιλάμε εμείς σήμερα είναι κατανοητό, μιας και είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των δημοτικών τραγουδιών. Στο ποίημα του Βάρναλη όμως η γλώσσα του μου κάνει εντύπωση. Άλλη διαφορά που εύκολα διακρίνει κανείς είναι ότι στο "Μοιρολόγι της Παναγίας" ο ανώνυμος ποιητής ακολουθεί τη σειρά των γεγονότων της Μ. Εβδομάδας, ενώ ο Βάρναλης δεν "αισθάνεται" την ανάγκη να κάνει κάτι ανάλογο, αφού στο ποίημά του τα Πάθη έχουν τελειώσει και η "δράση" του ποιήματος γίνεται μάλλον μπροστά στον τάφο του Ιησού.
Ούτως ή άλλως και στα δύο ποιήματα η λύπη της Παναγίας είναι πολύ μεγάλη, αλλά στη "Μάνα του Χριστού" θρηνώντας το τέλος, ο άδικος χαμός του παιδιού της την οδηγεί να φανερώσει τα όνειρά της για μια "ανθρώπινη" μοίρα του Θεανθρώπου που συνειδητοποιεί στο κλείσιμο του ποιήματος ότι - γι' αυτόν το Γιο - θα ήταν αταίριαστη και αδύνατη.
