...............................................................
Η Σελήνη των Μύθων
(του Διονύση Σιμόπουλου)
NAFTEMPORIKI.GR
Τετάρτη, 2 Μαϊου 2012 14:16
Τελευταία Ενημέρωση : 02/05/2012 14:25
 |
Του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου
Η καθημερινή παρουσία της Σελήνης στον ουρανό αλλά και η συνεχής αλλαγή
της φωτισμένης της μορφής επηρέαζε ανέκαθεν τους ανθρώπους όπως φαίνεται
στα τραγούδια, στις προλήψεις και στις δογματικές τους αντιλήψεις.
Πάρτε, για παράδειγμα, την Πανσέληνο της ερχόμενης Κυριακής (ξημερώματα
της 6ης Μαϊου 2012) που συμπίπτει με το περίγειο της Σελήνης (356.953
χλμ.) με διαφορά δύο μόνο λεπτών. Η σύπτωση αυτή δεν είναι κάτι το
ασυνήθιστο αλλά ούτε και κάτι το συνηθισμένο αφού συμβαίνει κάθε 400
περίπου ημέρες. Στις 19 Μαρτίου 2011, μάλιστα, είχαμε πάλι μία «σούπερ
Πανσέληνο» οπότε η Σελήνη βρίσκονταν 400 χιλιόμετρα πλησιέστερα στη Γη.
Το πλησιέστερο περίγειο της Σελήνης είναι 356.410 χιλιόμετρα, ενώ το
μεγαλύτερο απόγειό της φτάνει τα 406.697 χιλιόμετρα. Στο περίγειό της η
Σελήνη φαίνεται 14% μεγαλύτερη και κατά 30% περίπου πιο λαμπερή. Η
επίδραση όμως της Σελήνης είναι αμελητέα αφού την Κυριακή τα νερά της
θάλασσας δεν πρόκειται να ανέβουν περισσότερο από μερικά μόνον εκατοστά.
Το γεγονός όμως του περιγείου δεν έχει σχέση με το πόσο μεγάλη φαίνεται
όταν βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα. Αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνο
σε οπτική απάτη, αφού στον ορίζοντα η Πανσέληνος μπορεί να συγκριθεί με
διάφορα άλλα χαρακτηριστικά που βρίσκονται εκεί, όπως δέντρα, κεραίες
και διάφορα κτίσματα. Μ' αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος του παρατηρητή
παρασύρεται να πιστέψει ότι η Πανσέληνος είναι μεγαλύτερη στον ορίζοντα
απ' ό,τι όταν βρίσκεται ψηλά στον ουρανό.
Υπάρχουν όμως κι άλλοι μύθοι που έχουν καλλιεργηθεί στους διάφορους
λαούς μεταξύ των οποίων και η σύνδεση της έξαρσης της «τρέλας» την ημέρα
της Πανσελήνου. Απ' αυτόν τον μύθο άλλωστε προέρχεται και η λέξη
«σεληνιασμός» και η σύνδεσή της με την επιληψία. Στατιστικές μελέτες που
έγιναν επανειλημμένα και έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα επιστημονικά
περιοδικά (όπως το Annals of Emergency Medicine, το Journal of Emergency
Nursing, και το Journal of Toxicology and Psychological Report)
αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει καμιά απολύτως σχέση με την συμπεριφορά του
ανθρώπου και την Πανσέληνο. Μύθος είναι επίσης και αυτό που ακούγεται
ότι την ημέρα της Πανσελήνου γεννιώνται περισσότερα παιδιά ή ότι
υπάρχουν περισσότερα ατυχήματα, και άλλα παρόμοια. Παρόλα αυτά οι μύθοι
αυτοί συνεχίζουν να υπάρχουν και να μπερδεύουν τους πολίτες χωρίς καμιά
απολύτως απόδειξη.
Είναι πάντως γεγονός ότι η παρουσία της Σελήνης στον νυχτερινό ουρανό
πραγματικά δεν έχει αντίζηλο, γι' αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο που η
μυθολογία είναι γεμάτη με τις ιστορίες της οι οποίες πολλές φορές την
ταύτιζαν με την θεά ’ρτεμη. Όταν πρόβαλλε στον ουρανό το χαριτωμένο της
πρόσωπο με την ασημένια ανταύγεια, η ομορφιά της έκανε τα άστρα να
ωχριούν, ενώ η φαντασία των αρχαίων παρομοίαζε τις ακτίνες της Σελήνης
με τα γρήγορα και μυτερά βέλη της Αρτέμιδος. Η αγνή πανέμορφη παρθένα, η
κυνηγός θεά, ήταν για τον Όμηρο το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς. Στη
Σελήνη απέδιδαν επίσης τη νυχτερινή δροσιά και τις βροχές, γι' αυτό
ονόμαζαν την Αρτεμη «Ποτάμια» και την λάτρευαν κοντά σε πηγές και λίμνες
όπου πίστευαν ότι λούζονταν μαζί με τις Νύμφες μακριά από τα βέβηλα
βλέμματα των ανδρών.
Σύμφωνα, επίσης, με την ελληνική μυθολογία η Σελήνη ήταν κόρη των
Τιτάνων Υπερίωνα και Θείας, και αδελφή του Ήλιου και της Ιούς, ενώ ήταν
επίσης και η μητέρα του Ωρίωνα με πατέρα τον Ήλιο. Όπως ο Ήλιος, έτσι
και η Σελήνη, είχε το δικό της άρμα που το έσερναν βόδια ή άλογα ή και
ελάφια, ενώ αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στην Κλασσική κυρίως εποχή η
λατρεία της Σελήνης είχε ατονήσει γιατί πίστευαν ότι η λατρεία των
ουράνιων σωμάτων ήταν γνώρισμα των βαρβάρων.
Από την αρχαιότητα, πάντως, στο ορατό πρόσωπο της Σελήνης διακρίνονταν
διάφορες μορφές και σχήματα που κυριολεκτικά γοήτευαν τους ανθρώπους της
Γης επί χιλιάδες χρόνια. Μερικοί πίστευαν ότι ήταν ένα κουνέλι. ’λλοι
πάλι ότι ήταν ένας βάτραχος. Ενώ οι περισσότεροι έλεγαν ότι μπορούσαν να
διακρίνουν ένα ανθρώπινο πρόσωπο: έναν άνθρωπο στη Σελήνη! Στις
σκανδιναβικές χώρες έβλεπαν δύο παιδιά να μεταφέρουν ανάμεσά τους έναν
κουβά νερό, ενώ στη Γροιλανδία απαγόρευαν στις νέες κοπέλες να κοιτάζουν
την Πανσέληνο γιατί πίστευαν ότι θα έμεναν έγκυοι.
Επειδή η Σελήνη βρίσκεται τόσο κοντά στη Γη η εμφάνισή της συνδέεται με
πολλές παραδόσεις, που κρατάνε από την αρχαία ακόμη εποχή, όπως για
παράδειγμα η σύνδεση της Πανσελήνου του κάθε μήνα με διάφορες αγροτικές
εργασίες. Υπάρχουν όμως και πολλοί μύθοι που έχουν καλλιεργηθεί στους
διάφορους λαούς μεταξύ των οποίων και ο μύθος σχετικά με τον χρωματισμό
της Πανσελήνου που ορισμένοι τον θέλουν μερικές φορές να είναι «μπλε».
Κάτω από ορισμένες συνθήκες πράγματι υπάρχουν περιπτώσεις που η χροιά
της Σελήνης παίρνει ένα γαλαζωπό χρώμα (αντί του κανονικού της γκρίζου)
όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση σκόνης από κάποια
πρόσφατη και μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου, όπως συνέβη για παράδειγμα με την
έκρηξη του ηφαίστειου Κρακατόα το 1883.
Το φαινόμενο αυτό είναι τόσο σπάνιο ώστε έμεινε στα χρονικά ως έκφραση
ενδεικτική της έννοιας του «σχεδόν ποτέ». Μ' αυτή λοιπόν την έννοια
χρησιμοποιείται και η φράση «Μπλε Σελήνη» για να χαρακτηρίσει την ύπαρξη
δύο Πανσελήνων σ'έναν μήνα, η δεύτερη δηλαδή Πανσέληνος σ' ένα μήνα
ονομάζεται «Μπλε Σελήνη» παρόλο που ένα τέτοιο φαινόμενο, αν και
ασυνήθιστο (αφού η περίοδος από την μια Πανσέληνο έως την επόμενη φτάνει
τις 29,5 περίπου ημέρες και για την ακρίβεια 29,53059 ημέρες) δεν είναι
ιδιαίτερα σπάνιο.
Ο Φεβρουάριος φυσικά, που έχει μόνο 28 ή 29 ημέρες, είναι αδύνατον να
περιλάβει ποτέ μια «Μπλε Σελήνη», ενώ κατά μέσον όρο ένας μήνας με δύο
Πανσελήνους συμβαίνει μια φορά κάθε 2,5 περίπου χρόνια (και για την
ακρίβεια κάθε 2,72 χρόνια), κάτι που φυσικά δεν μπορεί να θεωρηθεί
ιδιαίτερα σπάνιο. Η τελευταία «Μπλε Σελήνη» συνέβη στις 31 Δεκεμβρίου
του 2009 ενώ η πρώτη Πανσέληνος εκείνου του μήνα είχε συμβεί στις 2
Δεκεμβρίου. Η επόμενη «Μπλε Σελήνη» θα συμβεί τον Αύγουστο του 2012 (η
πρώτη Πανσέληνος στις 2/8 και η δεύτερη, η «Μπλε», στις 31/8). Συνολικά
στα επόμενα 40 χρόνια θα έχουμε 17 μήνες που θα περιλαμβάνουν δύο
Πανσελήνους, ενώ στη διάρκεια του 2018 και του 2037 θα έχουμε δύο μήνες
με διπλές Πανσελήνους, και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο και Μάρτιο των
ετών αυτών.
Φυσικά πολλοί από τους κλασικούς Έλληνες φιλοσόφους είχαν αντιληφθεί από
νωρίς ότι ο διαφορετικός φωτισμός των περιοχών της Σελήνης οφείλονταν
στις ανωμαλίες του εδάφους της. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, για παράδειγμα,
πίστευε ότι ο δορυφόρος μας ήταν φτιαγμένος από τα ίδια υλικά που είναι
φτιαγμένη και η Γη, ενώ ο Δημόκριτος υποστήριζε ότι οι διαφορές του
φωτισμού της οφείλονταν στην ύπαρξη βουνών και κοιλάδων. Κι έτσι από την
κλασική ακόμη εποχή, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μπόρεσαν να
διαλευκάνουν αρκετά από τα μυστήρια της Σελήνης.
