· Β1. Για τον Καθολικισμό ή για τους Καθολικούς
Πέρυσι, στην Ιστορία της Ε’ τάξης, είδαμε ότι ο Χριστιανισμός έγινε η θρησκεία της νέας αυτοκρατορίας, η οποία αν και διασπασμένη σε ανατολικό και δυτικό κομμάτι – με πρωτεύουσες την ΚΠολη και τη Ρώμη αντίστοιχα – απέκτησε οικουμενικό χαρακτήρα. Κυριάρχησε, δηλαδή, στην οικουμένη, στον τότε γνωστό κόσμο. Το ίδιο συνέβη και με τον Χριστιανισμό. Έγινε θ ρ η σ κ ε ί α ο ι κ ο υ μ ε ν ι κ ή , καθώς μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. είχε διαδοθεί σε όλον τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, αλλά και πολλούς λαούς – γειτονικούς και μη – από τη Βρετανία μέχρι τις Ινδίες και από την Αιθιοπία μέχρι τον Δούναβη. Συγχρόνως διαμορφωνόταν η πίστη, η λατρεία, η οργάνωση, η παιδεία, η τέχνη και γενικά όλη η ζωή της Εκκλησίας.
Επίσης πέρυσι είδαμε ότι α ι ρ έ σ ε ι ς* και θεολογικοί καυγάδες με θέμα τη φ ύ σ η τ ο υ Χ ρ ι σ τ ο ύ ( ά ν θ ρ ω π ο ς ή θ ε ό ς ;) ταλαιπώρησαν τους πρώτους αιώνες τη νέα θρησκεία. Παρ’ ότι με δυσκολία συμφώνησαν στη διακήρυξη ότι ο Ιησούς είναι «αληθινός άνθρωπος και αληθινός θεός», δεν απέφυγαν την ίδρυση διαφορετικών εκκλησιών, κυρίως στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Αφρική. Αυτές οι διαφορετικές εκκλησίες επηρέασαν διαφορετικούς λαούς σε διαφορετικές περιοχές όπου διεκδίκησαν επιρροή και εξουσία. Ταυτόχρονα «πλήγωσαν» κυρίως την Ανατολική Χριστιανική Εκκλησία αποδυνάμωσαν. Έτσι προέκυψαν η Αιθιοπική, η Αρμενική, η Κοπτική και άλλες εκκλησίες της Μ. Ανατολής που υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Η αποδυνάμωση της Ανατολικής Χριστιανικής Εκκλησίας ήταν η ευκαιρία για τον Π ά π α να διεκδικήσει το πρωτείο της εξουσίας του παπικού θρόνου σε όλη την Χριστιανοσύνη. Επίσης διεκδίκησε από τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της ΚΠολης τις επαρχίες της Ν. Ιταλίας και της Ανατ. Ιλλυρίας (περιοχές της σημερινής Αλβανίας, του Μαυροβούνιου, της Σερβίας κλπ.) ζητώντας πολιτική προστασία από τους Φράγκους. Μέχρι τότε (1054) ο παπικός θρόνος προστατευόταν πολιτικά από το Βυζάντιο.
Φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω ότι το Σχίσμα μεταξύ των Ορθοδόξων και των Καθολικών το 1054 οφειλόταν κυρίως σε π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς και δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ύ ς λόγους. Οι Σταυροφορίες στα τέλη του 11ου και τις αρχές του 12ου αιώνα, καθώς και η άλωση της ΚΠολης από τους Φράγκους το 1204 θα βαθύνει το χάσμα ανάμεσα στις δύο εκκλησίες.
Ωστόσο, αυτοί οι λόγοι «ντύθηκαν» με το ρούχο των θεολογικών ή και δογματικών* διαφορών. Την εποχή της εικονομαχίας οι πάπες της Ρώμης αντιτίθενται στην εικονομαχική πολιτική των Ισαύρων (8ος αι.). Η τέχνη των Καθολικών απεικονίζει το Θεό, ενώ αυτή των Ορθοδόξων όχι. Με το πέρασμα του χρόνου προέκυψαν κι άλλες διαφορές, όπως:
α. Το λεγόμενο «φιλιόκβε» (filioque), δηλαδή ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Χριστό, τον Υιό του Θεού. Έτσι όμως, κατά τους Ορθοδόξους, «σπάει» η ενότητα της Αγίας Τριάδας και δημιουργείται διαρχία Θεού και Υιού, δηλαδή είναι σαν να δεχόμαστε ότι υπάρχουν δύο θεοί ισότιμοι μεν, ξεχωριστοί δε.
β. Ο Θεός είναι δικαστής και τιμωρός. Ο Θεός τιμωρεί τους ανθρώπους για το προπατορικό τους αμάρτημα και η σωτηρία τους έρχεται από την ικανοποίηση του Θεού από τη θυσία του Χριστού και των Αγίων. Για τους ορθόδοξους η σωτηρία έρχεται
από τη θεία χάρη (την αγάπη του Θεού για τους ανθρώπους), που δίνεται στους ανθρώπους και όσο είναι στη γη και εξομολογούνται.
γ. Οι ψυχές των ανθρώπων, για τις αμαρτίες για τις οποίες δεν έχουν μετανιώσει ειλικρινά όσο ζούσαν, πηγαίνουν στο «καθαρτήριο πυρ»** όπου τιμωρούνται, εκτός αν ο Πάπας, σαν εκπρόσωπος του Θεού, πουλήσει ή δωρίσει κάποιες από τις καλές πράξεις του Χριστού ή των Αγίων που περισσεύουν. Αντίθετα η ορθόδοξη πίστη λέει πως η χάρη του Θεού μας συγχωρεί όταν μετανοούμε ειλικρινά.
δ. Οι Καθολικοί λατρεύουν την Παναγία σαν θεά, ότι δηλαδή γεννήθηκε χωρίς προπατορικό αμάρτημα και ότι αναλήφθηκε στους Ουρανούς όπως ο Χριστός. Αντίθετα, η Εκκλησία μας θεωρεί ότι η Παναγία «καθαρίστηκε» από την προπατορική αμαρτία με την «άσπιλη σύλληψη» που συνέβη με τον ερχομό και την παρουσία του Αγίου Πνεύματος.
ε. Το πρωτείο του Πάπα και το αλάθητο. Ο Πάπας θεωρείται διάδοχος του Απόστολου Πέτρου και είναι η ανώτατη αρχή στην οποία υπακούουν όλοι οι επίσκοποι και όλοι οι σύνοδοι. Στην ορθοδοξία όλοι οι επίσκοποι είναι ίσοι και ανώτατη εκκλησιαστική αρχή είναι οι οικουμενικές σύνοδοι.
Το αλάθητο του Πάπα σημαίνει ότι ο Πάπας είναι αλάνθαστος καθότι θεόπνευστος, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία δέχεται ότι μόνο οι Απόστολοι είναι θεόπνευστοι καθώς φωτίστηκαν από το Άγιο Πνεύμα και είπαν και έγραψαν αυτά που είδαν και άκουσαν.
στ. Όλοι οι ιερείς είναι υποχρεωτικά άγαμοι, ενώ στην Ορθοδοξία μ ό ν ο οι ανώτεροι κληρικοί.
ζ. Επιτρέπεται η χρήση αγαλμάτων στους ναούς των καθολικών, ενώ στους ορθοδόξους όχι, καθώς όλη η λειτουργία, η μουσική (το μέλος) και όλη η τελετουργία αποτελούν μια δοξολογία προς έναν μη αναγνωρίσιμο Θεό.
η. Διαφορές στα μυστήρια. i) Στη βάπτιση δεν βυθίζουν το παιδί στην κολυμπήθρα τρεις φορές, αλλά το ραντίζουν. ii) Παίρνουν το χρίσμα της χριστιανοσύνης στα 14 τους τα αγόρια και στα 12 τους τα κορίτσια· οι Ορθόδοξοι ταυτόχρονα με τη βάπτιση. iii) Οι Καθολικοί στη θεία κοινωνία τους δίνουν μόνο αγιασμένο άρτο, ενώ η Εκκλησία μας και αγιασμένο κρασί καθώς μεταλαμβάνουμε «το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου». iv) Ευχέλαιο οι Καθολικοί τελούν μόνο πριν από το θάνατο, ενώ οι Ορθόδοξοι όταν αρρωσταίνουν, ενώ πριν από το θάνατο εφόδιο για το πέρασμα στην «άλλη ζωή» θεωρούν τη θεία κοινωνία.
................................................................................
*αιρέσεις: οι διδασκαλίες που ξεφεύγουν από τις θεμελιώδεις αλήθειες της πίστης όπως μας την παραδίδει η Εκκλησία, από την οποία καταδικάζονται με οικουμενική ή τοπική σύνοδο ως πλάνη. δόγμα και δογματικές διαφορές: πίστη, άποψη ή αρχή που παρουσιάζεται ως αδιαμφισβήτητη αλήθεια· έτσι προβάλλονται οι αλήθειες της κάθε εκκλησίας και μάλιστα ως θεόσταλτες, «εξ αποκαλύψεως», όπως λέγεται.
- Οι διαφορές που προέκυψαν από τις διαφορετικές ερμηνείες των δογμάτων.
**«καθαρτήριο πυρ» ή μόνο «καθαρτήριο»: συμβολικός τόπος ή κατάσταση όπου οι ψυχές των δικαίων, που τη στιγμή του θανάτου δεν ικανοποίησαν πλήρως τη δικαιοσύνη του Θεού, υποβάλλονται σε πρόσκαιρα βασανιστήρια της άλλης ζωής, πριν γίνουν δεκτές στην ουράνια μακαριότητα (στον Παράδεισο).
· Β2. Για τον Προτεσταντισμό
και τους Προτεστάντες
Είδαμε στο μάθημα της ιστορίας, ότι ο 16ος αιώνας ήταν ο αιώνας της Θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ή ς Μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ι σ η ς. Στα 1517 ο γερμανός μοναχός Μ α ρ τ ί ν ο ς Λ ο ύ θ η ρ ο ς με τις 95 θέσεις του επιτίθεται στον Πάπα της Ρώμης κατηγορώντας τον κυρίως για το παραεμπόριο των σ υ γ χ ω ρ ο χ α ρ τ ι ώ ν, δηλαδή για το ότι έδινε τη δυνατότητα στους πιστούς να εξαγοράζουν τη συγχώρεση των αμαρτιών τους.
Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση προέκυψε από την επίδραση της Αναγέννησης που έφερε πάλι τον Άνθρωπο στο κέντρο της σκέψης και της δημιουργίας. Για τους Μεταρρυθμιστές (ή Προτεστάντες, για τους ίδιους μιλάμε) μεγαλύτερη σημασία έχει η π ί σ τ η ως προϋπόθεση για τη λύτρωση από τις αμαρτίες μας και όχι οι εξωτερικές εκδηλώσεις λατρείας, όπως η νηστεία και η προσευχή. Η πίστη με τη σειρά της στηρίζεται στη σ υ ν ε ί δ η σ η του κάθε ανθρώπου και φυσικά όχι στη τυφλή υπακοή στην αυθεντία του θρησκευτικού ηγέτη. Είναι η πίστη στη θεία χάρη και στο θέλημα του Χριστού να μας συγχωρήσει, αυτή που θα μας χαρίσει δικαιοσύνη και αιώνια ζωή. Ο Γερμανός προτεστάντης θεολόγος Φρήντριχ Σλάιερμάχερ (1768-1834) έχει ορίσει τη διαφορά Προτεσταντισμού και Καθολικισμού ως εξής : στον Προτ/σμό η σχέση του κάθε χριστιανού με την Εκκλησία εξαρτάται από τη σχέση του με τον Χριστό, ενώ στον Καθολ/σμό η σχέση του χριστιανού με τον Χριστό εξαρτάται από τη σχέση του με την Εκκλησία.
Αυτήν την πίστη μπορούν να την πλησιάσουν μέσα από το άγγελμα του Ε υ α γ γ ε λ ί ο υ που κατέχει κεντρική θέση στη λουθηρανική λειτουργία.* Το κ ή ρ υ γ μ α και η συμμετοχή των πιστών στην υ μ ν ο λ ο γ ί α είναι τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της λειτουργίας των Προτεσταντών. Όσον αφορά τους ύμνους, η μουσική δημιουργία γονιμοποιήθηκε εξαιρετικά με χορωδιακούς ύμνους και έφτασε με τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) σε ανεπανάληπτη ακμή.
Παρακλάδια του προτεσταντισμού είναι ο Κ α λ β ι ν ι σ μ ό ς και η Α γ γ λ ι κ α ν ι κ ή Ε κ κ λ η σ ί α.
Ο Καλβινισμός ιδρύθηκε από τον Κ α λ β ί ν ο , Γάλλο θεολόγο και μεταρρυθμιστή που έδρασε τον 16ο αιώνα στη Γαλλία και κυρίως στην Ελβετία. Ο Καλβινισμός διαφέρει από τον Καθολικισμό , αφού δέχεται, όπως και οι άλλοι Προτεστάντες, ότι η Αγία Γραφή είναι η πηγή και ο μοναδικός κανόνας της πίστης. Επίσης διαφέρει και από τον Λουθηρανισμό , αφού δέχεται ότι μόνο η Θ ε ί α Χ ά ρ η μπορεί να σώσει τον Άνθρωπο, δηλαδή υποβαθμίζει την πίστη του κάθε ανθρώπου. Εδραιώθηκε στην Ελβετία, ενώ εξαπλώθηκε στη Γαλλία, στη Γερμανία και στις Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο). Το κήρυγμα, η προσευχή και οι ύμνοι είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της Καλβινιστικής λειτουργίας που έχει απομακρύνει από τους ναούς προσκυνητάρια, εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη, όπως και το αρμόνιο.
Η Αγγλικανική Εκκλησία είναι η επίσημη Εκκλησία της Αγγλίας που διαμορφώθηκε κατά τη Μεταρρύθμιση, επηρεάστηκε από ρεύματα του Προτεσταντισμού και αποχωρίστηκε από την εκκλησία των Καθολικών. Προέκυψε κυρίως από τις προβληματικές σχέσεις των βασιλιάδων της Αγγλίας με τον Πάπα από τον 13ο αιώνα. Μέχρι τον 16ο αιώνα ο κάθε βασιλιάς, ανάλογα ποια ήταν η σχέση του με τον Πάπα κάθε φορά, προσέφερε το κύρος του είτε προς τους καθολικούς είτε προς τους προτεστάντες. Η βασίλισσα Ελισάβετ η Α’ (1558-1603) έδωσε οριστική μορφή στο εκκλησιαστικό καθεστώς και ενίσχυσε τη θέση των βασιλιάδων της Αγγλίας στην οργάνωση και στη διοίκηση της Αγγλικανικής Εκκλησίας.**
Η Αγγλικανική Εκκλησία χαρακτηρίζεται από μια ιδιόμορφη σύνθεση στοιχείων και του Καθολικισμού και του Προτεσταντισμού (ιδίως του Καλβινισμού). Συνδυάζει την ιεραρχία των Καθολικών ιερέων και τους τύπους της λατρείας τους με την πίστη των Καλβινιστών και των άλλων Προτεσταντών.
Συνοπτικά: Χριστιανοί Ορθόδοξοι (περίπου 300 εκατομμύρια σ’ όλον τον κόσμο), κατά πλειοψηφία, είναι οι λαοί στην Ελλάδα και στην Κύπρο, στα Βαλκάνια (Βουλγαρία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία, Σερβία), στη Ρωσία και στις νέες χώρες της Ανατ. Ευρώπης (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Λευκορωσία, Ουκρανία) και της γύρω από τον Καύκασο Ασίας (Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τουρκμενιστάν) ενώ οι Καθολικοί (που είναι οι περισσότεροι Χριστιανοί στον κόσμο – 1 δισεκατομμύριο περίπου) είναι σε όλη τη Δυτική Ευρώπη (πλην Αγγλίας και Σκανδιναβικών χωρών), στη Νότια Αμερική, στην Κεντρική και Νότια Αφρική, στις Φιλιππίνες.
Προτεστάντες (500 εκατομμύρια στον κόσμο) είναι, έστω κατά πλειοψηφία, οι λαοί στην Ελβετία, στην Αυστρία, στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στην Αγγλία, στις Σκανδιναβικές χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία), στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στη Ν. Κορέα, στην Αυστραλία και τη Ν. Ζηλανδία.
...................................................................................
*: Οι Διαμαρτυρόμενοι δεν δέχονται την Ιερή Παράδοση, δηλ. κανόνες και πρακτικές που εφαρμόστηκαν από τους πρώτους Χριστιανούς που καθοδηγούνταν από τους Αποστόλους – μαθητές του Χριστού. Η Ιερή Παράδοση για τους άλλους Χριστιανούς (Ορθόδοξους και Καθολικούς) είναι και αυτή μία από τις πηγές της χριστιανικής πίστης.
**: η σύγκρουση Καθολικών και Προτεσταντών στην Αγγλία πήρε αιματηρές μορφές στο πέρασμα του χρόνου, με πιο αιματηρή αυτήν του εμφυλίου πολέμου μεταξύ Άγγλων και Ιρλανδών (Προτεσταντών και Καθολικών, αντίστοιχα) που στις μέρες μας δείχνει να ξεπερνιέται.
